Լուրը, թե Հայաստանը ճանաչվել է Արցախի հուշարձանների իրավատեր, կեղծ է և մոլորեցնող

«Ֆեյսբուք» սոցիալական ցանցում արդեն երկու օր է տեղեկություն է տարածվում, թե Հաագայի միջազգային դատարանը ճանաչել է Հայաստանին որպես Արցախի հուշարձանների իրավահաջորդ։ 

Ֆեյսբուքում 230 հազարից ավելի հետևորդ ունեցող էջերից մեկն այս տեղեկությունը տարածել է ու գրել․ «Սա աննախադեպ որոշում է, որովհետև ՄԱԿ-ի Միջազգային դատարանը Հայաստանին է տվել իրավասությունը նույնիսկ այն հուշարձանների վրա, որոնք այժմ Ադրբեջանի «միջազգային սահմաններում են»։ Սրանով՝ Հայաստանը կարող է պաշտոնապես պաշտպանել մեր մշակութային ժառանգությունը,  դիմել միջազգային դատարաններ՝ ապացույցներով ներկայացնելով ադրբեջանական ոտնձգությունները, Հայաստանը կարող է նույնիսկ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդ դիմի»։ 

Այս տեղեկությունը նույն էջում 200-ից ավելի կիսում ունի ու 800-ից ավելի հավանում։ Բազմաթիվ օգտատերեր էլ նույն տեղեկությունը պարզապես արտատպել են իրենց էջում ու տարածել։  

«Փաստերի ստուգման հարթակը» ուսումնասիրել է տարածվող տեղեկությունը և պարզել, որ այն չի համապատասխանում իրականությանը, կեղծ է։ Արդարադատության միջազգային դատարանի պաշտոնական կայքում նման որոշում արձանագրված չէ։ 

Նույն տեղեկությունը տարածվել էր նաև 2022 թվականին։ «Փաստերի ստուգման հարթակն» այն ժամանակ էլ էր անդրադարձել տարածվող տեղեկությանը և գրել, որ տվյալ ժամանակում Միջազգային դատարանի վերջին՝ 2021 թ. դեկտեմբերի 7-ին կայացված որոշման մեջ որևէ հիշատակում չկար այն մասին, որ Հայաստանը ճանաչվում է Արցախում գտնվող հուշարձանների սեփականատերը:

Այդ որոշման մեջ (ու նաև հետագա որոշումներում-խմբ․) կա միայն պահանջ, որ Ադրբեջանը պետք է պահպանի հայկական ժառանգությունը վանդալիզմի բոլոր դրսևորումներից։ 

Դեռևս 2022 թ․-ին այս տեղեկության սկզբնաղբյուրը եղել են տելեգրամյան ալիքները։ Մասնավորապես, «Միրոտվորեց» տելեգրամյան ալիքը, որը տարածել էր, թե Հաագայի դատարանը ճանաչել է Հայաստանին որպես Արցախի հուշարձանների իրավատեր։ Լուրը տարածվել էր նաև լրատվական էջերում (1, 2, 3)։ Կային նույնիսկ մասնագետներ, որոնք կեղծ տեղեկության հիման վրա մեկնաբանություններ էին տվել լրատվամիջոցներին (1, 2)։ 

Սակայն «Արցախի մշակութային ժառանգության մշտադիտարկումը» (Monument Watch), պարզաբանելով շրջանառվող տեղեկությունը, գրել էր, որ այն չի համապատասխանում իրականությանը։

«Իրականում ՄԱԿ-ի Հաագայի (Նիդերլանդներ) արդարադատության միջազգային դատարանը 2021 թվականի դեկտեմբերի 7-ին ներկայացրել  է Ադրբեջանի դեմ  Հայաստանի հայցի հիման վրա կայացրած իր որոշումը՝   ՄԱԿ-ի կողմից 1965 թվականին ընդունված «Ռասայական խտրականության բոլոր ձևերի մասին միջազգային կոնվենցիայի» խախտումների վերաբերյալ, որը ներառում էր ժամանակավոր միջոցների կիրառման խնդրանքը։ Դատարանի վճիռը կազմված է 3 կետից, որը կայացրել են 15 դատավորներ՝ ձայներով տասնչորս կողմ, մեկ դեմ համամասնությամբ, որոնցից ոչ մեկում չի նշվում մամուլում շրջանառվող մեկնաբանությունը․

• Ձեռնարկել բոլոր անհրաժեշտ միջոցները՝ կանխելու հայ ազգային կամ էթնիկ ծագում ունեցող անձանց դեմ ռասայական ատելության և խտրականության հրահրումը և խթանումը, այդ թվում՝ Ադրբեջանի պաշտոնական և հասարակական կազմակերպությունների կողմից․
• Ձեռնարկել բոլոր անհրաժեշտ միջոցները՝ կանխելու և պատժելու վանդալիզմի և պղծման գործողությունները, որոնք վերաբերում են հայկական մշակութային ժառանգությանը, ներառելով, բայց չսահմանափակվելով միայն եկեղեցիներով և պաշտամունքի այլ վայրերով, հուշարձաններով, տեսարժան վայրերով, գերեզմանատներով և արտեֆակտներով. 
• Բռնությունից և մարմնական վնասվածքներից պաշտպանել 2020 թվականի բախման արդյունքում գերեվարված բոլոր անձանց և ապահովել նրանց անվտանգությունն ու հավասարությունը օրենքի առջև»,- գրել էր Monument Watch-ը։

Հայկական հուշարձանները պահպանելու, վանդալիզմի գործողություններից հեռու պահելու պարտավորություններ Ադրբեջանի նկատմամբ առաջադրվել են Արդարադատության միջազգային դատարանի նաև հետագա որոշումներով։ Այսինքն՝ Արդարադատության միջազգային դատարանի որոշումները սխալ են մեկնաբանվել, և այդ սխալը տարիներ շարունակ տարածվում է։ Դատարանի որոշումները կենտրոնանում են մշակութային ժառանգության պաշտպանության և ռասայական խտրականության կանխարգելման վրա, այլ ոչ թե տարածքային սեփականության կամ սեփականության իրավունքների որոշման վրա։

Այսպիսով, տարածվող լուրը, թե իբր Հայաստանը ճանաչվել է Արցախի հուշարձանների իրավատեր, կեղծ է և մոլորեցնող։

Սյուզաննա Համբարձումյան