Կենսաթոշակների բարձրացման, հետվճարի ու պարենային զամբյուղի մասին վարչապետի ու պաշտոնյաների պնդումները լիարժեքորեն չեն արտացոլում պատկերը

Հունվարի 9-ին ՀՀ կառավարությունը ևս մեկ տարով երկարաձգեց անկանխիկ վճարումներից կենսաթոշակառուներին և նպաստառուներին հետվճար տրամադրելու ծրագրի ժամկետը:  

ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարար Նարեկ Մկրտչյանը, ներկայացնելով 2022 թ․ հուլիսից մեկնարկած հետվճարի ծրագրի արդյունքները, ասաց.

«2024 թ. նոյեմբերի դրությամբ ունենք  շուրջ 278,000 շահառու, և ակնկալվում է, որ դեկտեմբեր և հունվար ամիսներին մենք կհատենք 300,000-ի շեմը: Մեկնարկից սկսած ծրագրի շրջանակում անկանխիկ դրամաշրջանառության ծավալը կազմել է 171․7 մլրդ դրամ, շահառուներին ընդհանուր առմամբ տրամադրվել է 15.2 մլրդ դրամ հետվճար: 1 շահառուն, ըստ վերջին ամսվա տվյալների, ամսական ստանում է միջինում շուրջ 4.190 դրամ հետվճար»։

Արձագանքելով նախարարին՝ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հետվճարի ծրագիրը համարեց հաջողված, ապա նշեց. «…Հիմա մենք 4.000 դրամով մարդկանց թոշակը ավելացրել ենք: Ու երբ որ մենք գնում ենք Ազգային ժողով կամ ուրիշ տեղ հարցազրույց են տալիս, ասում են՝ տենց էլ այս տարի թոշակը չավելացավ: Ո՛չ, այս որոշումից հետո ամեն ամիս թոշակը ավելանում է, ժողովուրդ ջան… 7 տարում 5 անգամ թոշակ բարձրացնենք, ասեն՝ թոշակը չեն բարձրացրել… »:

«Փաստերի ստուգման հարթակն» ուսումնասիրել է 2018-ից հետո գրանցված՝ կենսաթոշակի բարձրացման ու հետվճարի ծրագրից օգտվողների թվերի աճի տենդենցները:

7 տարում 5 անգամ կենսաթոշակ բարձրացնելու մասին

Եվ այսպես, 2018 թվականին կենսաթոշակի նվազագույն չափը կազմել է 16,000 դրամ: 2019 թ․ մարտի 28-ին «Պետական կենսաթոշակների մասին» օրենքում կատարված փոփոխություններով սահմանվել էր, որ կենսաթոշակի չափը չի կարող պակաս լինել կառավարության սահմանած նվազագույն կենսաթոշակի չափից: Կառավարությունը նաև որոշում էր ընդունել, որ նվազագույն կենսաթոշակի չափից ցածր կենսաթոշակ ստացողները 2019 թ․ հունվարի 1-ից կվճարվեն նվազագույն կենսաթոշակի չափով:

2019 թ․ հունվարի 1-ից նվազագույն կենսաթոշակի չափը սահմանվեց 25,500 դրամ: Կառավարության հաշվարկած տվյալների համաձայն, այս բարձրացումն ուղղակիորեն վերաբերելու էր սահմանված նվազագույն կենսաթոշակի չափից ցածր ստացող թվով 17,640 քաղաքացու: 2019 թ. հունիսի 1-ի դրությամբ կենսաթոշակառուների թիվը կանխատեսվում էր 497,394:

2019 թ. հուլիսի 11-ին վարչապետը կառավարության հերթական նիստի ընթացքում հայտարարեց 2020 թ. հունվարի 1-ից  կենսաթոշակների 10% բարձրացման մասին:

Կենսաթոշակների 10 %-ով բարձրացման փաստն արձանագրվել էր նաև ՀՀ կառավարության 2020-2022 թթ. պետական  միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրով:

2021-2023 թթ.  ՀՀ կառավարությունն աստիճանաբար անցում կատարեց ՀՀ կենսաթոշակների վճարման անկանխիկ եղանակին:

2022 թ. հունվարի 1-ից  նվազագույն կենսաթոշակի չափը սահմանվեց 28,600 դրամ՝ 26,500 դրամի փոխարեն։

2022 թ. հուլիսից մեկնարկեց կենսաթոշակի և նպաստի՝ բանկային քարտով առևտուր անելու դեպքում գնման 10 %-ի չափով հետվճարի ծրագիրը (առավելագույնը 5000 դրամի չափով): Ծրագիրը վերաբերում էր ինչպես անկանխիկ գնումներին, այնպես էլ կոմունալ վճարումներին:

Կենսաթոշակի և նպաստների ևս մեկ բարձրացում կառավարությունն իրականացրեց 2022 թ. սեպտեմբերին:  «2022 թվականի սեպտեմբերի 1-ից կենսաթոշակների և սոցիալական նպաստների՝ 3000 դրամից պակաս բարձրացված չափերը կառավարության այսօրվա որոշմամբ ավելացվում են»,- նշված է ՀՀ աշխատանքի ու սոցիալական հարցերի նախարարության տարածած հաղորդագրության մեջ:

Ոլորտը համակարգող կառույցից նաև տեղեկացրել էին՝ վերոնշյալ բարձրացումը վերաբերում է շուրջ 97,000 շահառուի: Այս բարձրացման արդյունքում նվազագույն կենսաթոշակի չափը դարձավ 31,600 դրամ:

2023 թ. հունիսի 29-ին կառավարությունը որոշում ընդունեց բարձրացնել նվազագույն  կենսաթոշակի չափը և հուլիսի 1-ից դարձնել 36,000 դրամ՝ նախկին  31,600-ի փոխարեն:

2024 թ․ օգոստոսի 8-ին ՀՀ աշխատանքի ու սոցիալական հարցերի նախարարությունը հայտարարեց սեպտեմբերի 1-ից 12% հետվճարի վերադարձի ծրագրին անցնելու մասին: Հետվճարի առավելագույն չափը սահմանվեց 6000 դրամ՝ նախկին 5000 դրամի փոխարեն՝ առանց կոմունալ ծառայությունների դիմաց արված վճարումների հետվճարի։

Այս տարվա հունվարի 9-ին կառավարությունը ևս մեկ տարով՝ մինչև 2025 թ. դեկտեմբերի 30-ը երկարաձգեց անկանխիկ վճարումներից կենսաթոշակառուներին և նպաստառուներին հետվճար տրամադրելու ծրագրի ժամկետը:

Հետվճարի մասին

«Փաստերի ստուգման հարթակը» փորձել է պարզել, թե քանի՞ քաղաքացի է Հայաստանում կենսաթոշակ/նպաստ ստանում և քարտապան լինելու պարագայում կարող է օգտվել հետվճարի ծրագրից:

Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունից (ԱՍՀՆ) մեր հարցին ի պատասխան նշեցին, որ ներկայումս Հայաստանում 575,000 քաղաքացի քարտային եղանակով նպաստ կամ կենսաթոշակ է ստանում: Թե քանի՞սն են առանց քարտի ստացողները, նախարարությունից խոստացան պատասխանել գրավոր հարցմամբ դիմելու պարագայում:

Օրեր առաջ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն Ազգային ժողովում 2025 թ. պետական բյուջեի նախագծի քննարկման ժամանակ թոշակառուների ու նպաստառուների մասով հետևյալ  թիվն էր հնչեցրել.

«ՀՀ-ում կա 754,431 չաշխատող թոշակառու և նպաստառու, այս մարդկանց մենք որտեղի՞ց ենք թոշակ տալիս՝ աշխատող մարդկանց շնորհիվ…»:

ԱՍՀ նախարարության տվյալները հիմք ընդունելու պարագայում ստացվում է, որ կառավարության կողմից իրականացվող 12% հետվճարի ծրագիրը տարածվում է քարտով կենսաթոշակ/նպաստ ստացողների 48%-ի վրա:

Վարչապետի հնչեցրած թիվը հիմք ընդունելու պարագայում ծրագրի շահառուների թիվը  շատ ավելի ցածր կլինի՝ 36.8%:

Այսպիսով, վարչապետի պնդումը՝ կառավարման 7 տարում 5 անգամ կենսաթոշակները բարձրացնելու մասով, թերի է ու ոչ լիարժեք: 

Հարկ է նշել նաև, որ 5 բարձրացումներից 2-ի պարագայում դա վերաբերել է թիրախային խմբի մի փոքր մասին միայն: Ինչ վերաբերում է պնդմանը, թե հետվճարի ծրագրի ներդրմամբ կառավարությունը քաղաքացիների թոշակները բարձրացնում է, ապա ամենաթարմ տվյալներով դա վերաբերում է պոտենցիալ շահառուների 36-48 %-ին միայն, ինչը նշանակում է, որ կենսաթոշակառուների ու նպաստառուների կեսից ավելին վերջին 1.5 տարվա ընթացքում ստացվող կենսաթոշակի ու նպաստի գումարի մասով որևէ ավելացում չի ունեցել:  

Նվազագույն կենսաթոշակի ու պարենային զամբյուղի հարաբերակցության մասին 

«Վիճակագրական կոմիտեի 3-րդ եռամսյակի հրապարակած տվյալներով պարենային զամբյուղի արժեքը ամսական կտրվածքով 31,053 դրամ է, իսկ մեր արդեն իսկ բարձրացրած կենսաթոշակի չափը գերազանցում է 15.9 %-ով»,- հունվարին 9-ի նույն նիստում նշել էր Նարեկ Մկրտչյանը:

«Փաստերի ստուգման հարթակն» ուսումնասիրել է ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի հրապարակած վերջին տվյալները՝ պարենային զամբյուղի մասով: Պարզվել է, որ կոմիտեն տարբեր մեթոդաբանությամբ երկու վիճակագրություն է վարում:

Առաջին տարբերակով պարենային զամբյուղը հաշվարկված է «Արմստատի» կողմից՝ համաձայն Առողջապահության նախարարության կողմից մշակված սննդամթերքի կազմի, կառուցվածքի և էներգետիկայի: Այս մեթոդաբանությամբ պարենային զամբյուղի արժեքը ամսական կտրվածքով կազմում է 40,826 դրամ:

Երկրորդ տարբերակով պարենային զամբյուղը հաշվարկված է Համաշխարհային բանկի  մեթոդաբանությամբ՝ ըստ 2019 թ.-ին «Արմստատի» կողմից 5184 մասնավոր տնային տնտեսություններում իրականացված տնային տնտեսությունների կենսապայմանների ամբողջացված հետազոտության արդյունքներով փաստացի սպառման հիման վրա ձևավորված սպառողական զամբյուղի արժեքի:

Եվ եթե առաջին դեպքում պարենային զամբյուղը հաշվարկված է մեկ ցուցանիշով՝ 1 անձի հաշվով, ապա երկրորդ տարբերակում պարենային զամբյուղը հաշվարկված է մեկ շնչի և մեկ մեծահասակի հաշվով՝ համապատասխանաբար 31,053 և 34,580 դրամի չափով:

Նարեկ Մկրտչյանը կոմիտեի կողմից հրապարակած թվերից հնչեցրել է գումարային ամենացածր ցուցանիշը: Ներկայումս գործող նվազագույն կենսաթոշակի (36,000) և  ամենացածր ցուցանիշով պարենային զամբյուղի արժեքի (31,053) համադրության պարագայում կենսաթոշակի գերազանցումը պարենային զամբյուղի նկատմամբ իսկապես կազմում է 15.9%: Մեկ մեծահասակի հաշվով նախատեսված պարենային զամբյուղի՝  34,580 դրամի պարագայում, սակայն, աճն ընդամենը 4.1% է, իսկ Առողջապահության նախարարության կողմից մշակված մեթոդաբանությամբ հաշվարկված 40,826 դրամի պարագայում  նվազագույն կենսաթոշակը պարենային զամբյուղից պակաս է 11.9 %-ով:

Այսպիսով, Ն. Մկրտչյանի պնդումը նվազագույն կենսաթոշակի ու պարենային զամբյուղի հարաբերակցության մասով մանիպուլյատիվ է:

Գայանե Մարկոսյան