Հունվարի 23-ին ՀՀ կառավարությունը մաքսատուրքի չափով աջակցության արտոնություն սահմանեց ԵՄ թվով 27 երկիր ու Մեծ Բրիտանիայի և Հյուսիսային Իռլանդիայի Միացյալ Թագավորություն պատրաստի ապրանքներ (սնունդ, տեքստիլ, ալյումինի փայլաթիթեղ և այլն) արտահանող թիրախային ընկերությունների համար:
Որպես որոշման հիմնավորում՝ ոլորտը համակարգող Էկոնոմիկայի նախարարությունը որոշման նախագծում նշել է «երկրից արտահանման ժամանակ առաջացող բարդությունները (պայմանավորված եղանակային խնդիրներով ու տրանսպորտային պոտենցիալի նվազմամբ) և արդյունքում ապրանքների տեղափոխման ծախսերի շեշտակի բարձրացումն ու ժամանակահատվածի մեծացումը, ինչպես նաև կառավարության որդեգրած քաղաքականությունը՝ ուղղված արտահանման ուղղությունների դիվերսիֆիկացմանը»:
Աջակցության ծրագիրը կրելու է ժամանակավոր բնույթ և գործելու է մինչև 2026 թ. դեկտեմբերի 31-ը: Ըստ նախնական գնահատականների՝ օժանդակության գումարը առավելագույնը կկազմի տարեկան մոտ 15 մլրդ դրամ։
Կառավարության նիստում հարցը ներկայացնող էկոնոմիկայի նախարար Գևորգ Պապոյանը ներկաներին հիշեցրեց՝ մինչև 2022 թ. հունվարի 1-ը Հայաստանը ԵՄ արտահանումներ կատարելու համար օգտվել է ԵՄ կողմից տրամադրվող «Արտոնությունների ընդհանրացված և համալրված համակարգից» (GSP+):
«GSP+» արտոնյալ առևտրային ռեժիմը հնարավորություն էր տալիս հայկական ծագման ավելի քան 6200 ապրանքատեսակ ԵՄ շուկա արտահանել զրոյական կամ նվազեցված մաքսատուրքով:
2022 թ. հունվարի 1-ից, սակայն, Հայաստանը դուրս է մնացել համակարգի շահառուների ցանկից՝ 3 հաջորդական տարի անընդմեջ որպես բարձր կամ միջինից բարձր եկամուտ ունեցող տնտեսությամբ երկիր:
«Նպատակն է ավելացնել հայկական ապրանքների մրցունակությունը, ինչպես նաև վերականգնել այն մրցակցային առավելությունները, որոնք ձեռք էինք բերել 2009 թ. հունվարի 1–ից՝ GSP+ համակարգից օգտվելու արդյունքում»,— արտոնության սահմանման անհրաժեշտության մասին իր խոսքում նշեց նախարարը:
Մատնանշելով GSP+ համակարգի նախկինում ընձեռած հնարավորությունները՝ Պապոյանը չպարզաբանեց, թե ո՞րն է պատճառը, որ GSP+ համակարգում գտնվող Հայաստանը դեպի ԵՄ երկրներ արտահանումների կրճատման տենդենց է գրանցել նաև մինչ համակարգից դուրս գալը, այն է՝ մինչ 2022 թվականը:
«Փաստերի ստուգման հարթակն» ուսումնասիրել է Հայաստանից ԵՄ երկրներ արտահանման վերջին 10 տարիների ցուցանիշներն ու արձանագրել, որ 2014-2024 թվականներին արտահանման բաղադրիչում ամենաբարձր ցուցանիշը գրանցվել է 2015 թ.-ին՝ կազմելով 29.6%՝ ՀՀ-ից արտահանման ողջ ծավալում:
Այսպես, 2018 թ. տարեկան ամփոփ արդյունքներով դեպի ԵՄ արտահանման ցուցանիշը դարձել էր 28.4%: 2019, 2021 թթ. այդ ցուցանիշի անկումը շարունակվել է՝ կազմելով համապատասխանաբար 22.1 և 21.7%:
Սա նշանակում է, որ GSP+ արտահանման արտոնյալ պայմաններ ունեցող Հայաստանը 4 տարվա (2018֊2021 թթ.) ընթացքում կորցրել է դեպի ԵՄ արտահանման ծավալի 6.7%-ը:
Արտահանման ցուցանիշը շարունակել է անկում գրանցել նաև արտոնյալ առևտրային ռեժիմից Հայաստանի դուրս գալուց հետո: Ընդ որում, անկման տեմպը շատ ավելի արագ է եղել: 2022 թ.-ին ԵՄ արտահանման բաղադրիչը կազմել է՝ 14.4, 2023-ին՝ 8.4 %:
Ամենացածր ցուցանիշը, սակայն, գրանցվել է 2024-ին՝ հունվար-նոյեմբերին կազմելով 4.5 %:
Ի դեպ, նույն ժամանակահատվածում (2014-2024թթ․) դեպի ԱՊՀ/ԵԱՏՄ երկրներ արտահանումների տոկոսային բաղադրիչը շարունակական աճ է գրանցել՝ իր առավելագույն ցուցանիշին հասնելով 2022 թվականին: Վերջին երկու տարիներին այդ ցուցանիշներն անկում են ապրել, 2024 թ. հունվար-նոյեմբերի տվյալներով կազմելով համապատասխանաբար 25.7 և 25.4 %՝ արտահանման ընդհանուր ծավալում:
Դեպի այլ երկրներ արտահանման բաղադրիչը վերջին տասը տարիներին տատանվել է 38-70%-ի շրջանակներում: Ամենաբարձր ցուցանիշը գրանցվել է 2024-ին՝ 69.8%:
Այսպիսով, Գևորգ Պապոյանի նշած «մրցակցային առավելությունները», որոնք «ձեռք էինք բերել 2009 թ. հունվարի 1-ից՝ GSP+ համակարգից օգտվելու արդյունքում», GSP+ արտահանման արտոնյալ պայմաններ ունեցող Հայաստանի պարագայում դրսևորվել է 4 տարվա (2018-2021) ընթացքում ԵՄ արտահանման բաղադրիչի 6.7% կրճատմամբ: Իսկ ընդհանուր առմամբ հետհեղափոխական 7 տարիների (2018-2024 թթ.) ընթացքում Հայաստանից ԵՄ երկրներ արտահանման բաղադրիչը կրճատվել է 23.9%-ով:
Թե որքան արդյունավետ կլինի կառավարության որոշումը ԵՄ արտահանման խթանման համար, ժամանակը ցույց կտա։ Մինչ այդ Էկոնոմիկայի նախարարը լիահույս է՝ ներդրվող աջակցության ծրագրի արդյունքում դեպի ԵՄ երկրներ արտահանումների ծավալը ամեն տարի կավելանա 15-20%-ով:
Գայանե Մարկոսյան