Փաշինյանի եղբոր «թռիչքը», ԱԺ նախագահենց «դաչան», Արցախն ու ռուսական քարոզչությունը. 2022-ի ամենակարևոր նյութերն ու նոր ձևաչափերը

2022 թվականին «Փաստերի ստուգման հարթակը» շարունակել է բացահայտել հայաստանյան տեղեկատվական տիրույթում տարածվող ապատեղեկատվությունը, հանրային գործիչների կեղծ ու մանիպուլյատիվ պնդումները։

Անցնող տարվա ընթացքում ընթերցողներին ենք ներկայացրել նաև ադրբեջանական ու ռուսաստանյան քարոզչությունը՝ Արցախի և Հայաստանի շուրջ ստեղծված անվտանգային ու աշխարհաքաղաքական հարցերի վերաբերյալ, ինչպես նաև անդրադարձել ենք Ուկրաինայում Ռուսաստանի նախաձեռնած պատերազմի շուրջ ծավավող ապատեղեկատվությանն ու քարոզչական թեզերին։ 

FIP.am-ն ուսումնասիրել է նաև մի շարք բարձրաստիճան պաշտոնյաների ու նրանց հետ փոխկապակցված անձանց ունեցվածքները և այլ ուշագրավ հետաքննություններ է հրապարակել։ 

Ստորև ներկայացնում ենք «Փաստերի ստուգման հարթակի» 2022 թվականի ամենաընթերցված հրապարակումների տասնյակը և այլ կարևոր նյութերի խմբագրի ընտրանին՝ առաջարկելով վերհիշել դրանք։ 

Սեպտեմբերին Ադրբեջանը ագրեսիվ գործողություններ դիմեց Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի նկատմամբ, ինչի հետևանքով ավելի քան 200 հայաստանցի՝ զինվորականներ և քաղաքացիականներ զոհվեցին, ՀՀ տարածքի մի մասը մինչ օրս գտնվում է ապօրինի օկուպացիայի ներքո: Այդ օրերին համացանցում տարածվեցին նյութեր, որոնք ապացուցում էին, որ ադրբեջանցի զինվորները անմարդկային վերաբերմունք են ցուցաբերել հայ զոհերի և գերիների նկատմամբ: Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարությունը սեպտեմբերի 17-ին հայտարարեց հետաքննություն սկսելու մասին՝ այն բանից հետո, երբ համացանցում տարածվեց հայ կին զինծառայողի մարմնի խոշտանգման տեսանյութը: Լրագրող Անի Ավետիսյանը պարզեց, որ Բաքվի այս կարգի հետաքննությունները, ըստ էության, ձևական բնույթ են կրում, որովհետև դեռ 44-օրյա պատերազմում հայ զինծառայողներին խոշտանգած և հայկական գերեզմանատները պղծած ադրբեջանցի զինվորների դեմ քրեական հետապնդումները որևէ տեսանելի արդյունք չեն տվել, ավելին՝ Իլհամ Ալիևն այս տարվա օգոստոսին պարգևատրել է նրանցից մեկին: 

Պարզեցինք նաև, որ Ազգային ժողովի նախագահ, տարեսկզբին նախագահական պալատում ժամանակավոր բնակություն հաստատած Ալեն Սիմոնյանը հայտարարագրերում չէր ներառել իրեն պատկանող բնակարաններից մեկը։ Սևադա Ղազարյանի հեղինակած հետաքննությունից հետո Սիմոնյանը ցույց տվեց իր թղթերը՝ մեղադրելով FIP.am-ին զրպարտության մեջ, ու խոստացավ մեր հարցերը լուծել դատարանում: Ի պատասխան դրա՝ մենք ցույց տվեցինք մեր թղթերը։ Վեճին խառնվեց Կադաստրի կոմիտեն ու ասաց մոտավորապես, որ տեխնիկական սխալ է տեղի ունեցել։ 

Տարվա սկզբին դեռևս արդիական էր կորոնավիրուսի թեման: Հունվարին Հայաստանում զգալի չափով աճել էր կորոնավիրուսի դեպքերի թիվը, և դրա պատճառը հենց Օմիկրոն շտամի տարածումն էր։ «Օմիկրոնի նոր BA.2 ենթատեսակ․ ի՞նչ գիտենք դրա մասին» վերտառությամբ հոդվածում Անի Ավետիսյանն ամփոփել է այդ պահի դրությամբ հայտնի կարևոր փաստերը նոր շտամի ենթատեսակի մասին: 

Ի դեպ, թեև հետահայաց վերլուծությունից ակնհայտ է, որ կորոնավիրուսը տարվա ամենակարևոր թեման չէր ո՛չ ներքին, ո՛չ արտաքին լսարանի համար, այդուհանդերձ, Օմիկրոնին վերաբերող մեկ այլ նյութ է տեղ զբաղեցրել ստորև՝ ամենաընթերցվածների շարքում:   

Սեպտեմբերին ադրբեջանական ագրեսիայից 10 օր անց Երևանում ԱՄՆ դեսպանատունն իր կայքում թարմացրեց նախկին հրահանգները՝ Հայաստանի մի շարք բնակավայրեր այցելելու սահմանափակումների մասին։ Մի շարք լրատվականներ ու սոցցանցերի որոշ օգտատերեր այս հայտարարությունը բնութագրեցին որպես սահմանափակումների խստացում, մինչդեռ Հակոբ Կարապետյանը ցույց տվեց, որ այն նախկինի ավելի մեղմացված տարբերակն էր։ Կարճ ասած՝ եթե նախկինը վերաբերում էր ԱՄՆ քաղաքացիներին, ապա այս մեկը վերաբերում էր միայն ԱՄՆ դեսպանատան աշխատակիցներին և նրանց ընտանիքներին։

Տարվա ընթացքում բազմաթիվ հրապարակումներ ունեցանք նաև Հայաստանի ու Արցախի շուրջ ստեղծված իրադրության, հայաստանցի ու արտասահմանցի պաշտոնյաների ելույթներում տեղ գտած կեղծ ու մանիպուլյատիվ հայտարարությունների մասին։ Դրանցից ամենակարդացվածը սեպտեմբերյան ագրեսիայի մասին Լուկաշենկոյի կեղծիքների մասին Նանե Մանասյանի հոդվածն էր։ Բելառուսի անփոխարինելի նախագահը ՀԱՊԿ նիստում պնդում էր, որ ռազմական գործողությունները Հայաստանի տարածքում չեն ծավալվել։ 

Տարվա ընթացքում ուսումնասիրեցինք նաև Հայաստանում հեռարձակվող հեռուստաընկերությունների վերաբերյալ առկա տվյալները ու պարզեցինք, թե ով ո՛ր հեռուստաընկերության հետևում է կանգնած, որ քաղաքական ուժի կամ գործչի հետ է փոխկապակցված:  Շուշան Ստեփանյանի հոդվածը կարդալով՝ կարելի է գուշակել, թե ինչու է այս կամ այն հեռուստաընկերությունը երկրպագում այս կամ այն քաղաքական ուժին: 

Ի դեպ, պարզեցինք, որ միայն Ալեն Սիմոնյանի եղբայրը չէ, որ հեղափոխությունից հետո լուրջ բիզնես հմտություններ է ձեռք բերել։ Այդպիսիք ի հայտ են եկել նաև Թավշյա Ոչ Բռնի Հեղափոխության Առաջնորդի, երկրի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի՝ նախկինում ռուսաստանաբնակ եղբոր մոտ։ Սևադա Ղազարյանը պարզեց, որ Արմեն Փաշինյանը միայն մեկ տարվա մեջ դարձել է Քոքոբելյան ընտանիքին պատկանող միանգամից 4 ընկերությունների տնօրեն։ Դրանցից մեկը խ̶լ̶ե̶լ̶ ̶ե̶ն̶ գնել են նախկիններից։

Պաշտպանության նախարարությունն էլ որոշեց հերթական անգամ բոլորիս մարտական ոգին բարձր պահել մեր հերոսներից մեկի, խոսքի օրինակ՝ Վարդան Մամիկոնյանի կերպարով։ Կատակը՝ կատակ, բայց ՊՆ պաշտոնյաները թերևս «լրջով» որոշել էին քիմմաքրման համար նախատեսված 6$-անոց արտահագուստը հանրությանը ներկայացնել որպես հետախուզական ջոկատի համազգեստ։ Լրագրող Նարեկ Մարտիրոսյանն իր հետաքննությամբ բացահայտեց այս նորամուծությունը:  

Այդ ընթացքում ԱԺ նախագահ Ալեն Սիմոնյանը տեղափոխվել էր Ձորաղբյուրի՝ իր եղբորը պատկանող առանձնատուն։ Հայրենի ոստիկանությունն արձագանքել էր ստեղծված «օպերատիվ իրադրությանը», առանձնատան մոտ տեղադրել պահակակետ ու գիշերուզօր հսկում էր գլխավոր օրենսդիրի «անդունդը»։ Իսկ Սիմոնյանի հեռանալով հեռացան նաև օրենքի պահապանները։ Մինչդեռ նրանք Սևադա Ղազարյանի ու Մհեր Թարոյանի հարցումներին ի պատասխան պնդում էին, որ պահակակետը Ալեն Սիմոնյանի հետ կապ չունի։

Ինչպես ասացինք, կորոնավիրուսի թեման անսպասելիորեն շարունակում էր հետաքրքրել հանրությանը: Այնքան, որ «Փաստերի ստուգման հարթակի» 340 հոդվածների թվում ամենաշատ դիտումն ունեցել է «Օմիկրոն․ ի՞նչ գիտենք կորոնավիրուսի նոր շտամի մասին» վերտառությամբ հոդվածը, որում Անի Ավետիսյանն ամփոփել է այդ պահի դրությամբ հայտնի կարևոր փաստերը նոր շտամի մասին: 

Խմբագրի ընտրանի 

«Փաստերի ստուգման հարթակը» տարվա ընթացքում մի շարք կարևոր հետաքննություններ ու բացահայտումներ էլ է արել, որոնցից վերհիշելու համար ընտրել ենք մի քանիսը.

Գարնանը FIP.am-ի նկարահանող խումբը եղավ Քաջարանում և ներկայացրեց Հայաստանի խոշորագույն հարկատուի՝ Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի հարուցած բնապահպանական խնդիրներն ու կոմբինատում առկա սարսափելի աշխատանքային պայմանները: 

Ապրիլին վարչապետի ավտոշարասյան մեքենաներից մեկի վարորդը վրաերթի ենթարկելով կյանքից զրկեց 28-ամյա հղի կնոջը: Այս ողբերգական դեպքը մանիպուլյացիաների առիթ դարձավ ինչպես ընդդիմադիր, այնպես էլ իշխանամետ շրջանակներում: «Փաստերի ստուգման հարթակը» վեր հանեց դրանք «Հղի կնոջ ողբերգական վրաերթը. ընդդիմադիրների շահարկումն ու վարչապետի աշխատակազմի մանիպուլյատիվ արձագանքը» և «Պրոտոկոլը» ՃՈ մեքենան կանգնեցնելու պարտականությունից չի ազատում․ վարչապետի աշխատակազմը մանիպուլացնում է» հոդվածներով:

Լեզվաբան Հրաչ Մարտիրոսյանը մեր խնդրանքով անդրադարձավ հայ-ադրբեջանական հակամարտության «լեզվաբանական ճակատին», մասնավորապես, Զանգեզուր տեղանվան շուրջ ադրբեջանական մանիպուլյացիաներին՝ գիտականորեն ապացուցելով, որ Ձագէձոր/Զանգեզուր տեղանունը զուտ հայկական ծագում ունի: 

Լուսինե Ոսկանյանը ներկայացրեց 44-օրյա պատերազմի զոհերի տվյալները՝ ըստ համայնքների

Սևադա Ղազարյանը բացահայտեց քաղաքական նպատակներով սոցցանցերում «աճեցված» ֆեյքերի նոր խմբաքանակը, իսկ Նելլի Լազարյանը պարզեց, որ լեզվաբան Դավիթ Գասպարյանի մատնանշած՝ «փորձարկվող դասագրքում համբուրվող աղջիկների» նկարն իրականում Մարտիրոս Սարյանի հայտնի «Սեր: Հեքիաթ» կտավն է: 

Փետրվարին Ուկրաինայում Ռուսաստանի նախաձեռնած պատերազմի մեկնարկից ի վեր «Փաստերի ստուգման հարթակը» հետևել է ռազմական գործողություններին ուղեկցող տեղեկատվական պատերազմին՝ բացահայտելով կեղծ լուրերն ու վերհանելով քարոզչական թեզերը, այդ թվում՝ ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն Հայաստանի հետ կապ ունեցողները: Նանե Մանասյանի այս հոդվածում ներկայացվում է, թե ինչպիսի էվոլյուցիայի էր ենթարկվում ռուսաստանյան պաշտոնական հռետորաբանությունը պատերազմի մեկնարկից հետո առաջին շաբաթներին: Իսկ Լուսինե Ոսկանյանն արդեն նոյեմբերին ներկայացրեց դիվանագիտական պատերազմի ընթացքում կողմերի հռետորաբանության դևիացիաները: 

Տարվա նորամուծություններից էր #InterCheck խորագիրը, որի ներքո Լուսինե Ոսկանյանն ամեն ուրբաթ հավաքում է տարածաշրջանի և աշխարհի փաստեր ստուգողների աշխատանքը:   

Մեր փաստերի ստուգման հոդվածներն ու հետաքննությունները տեքստից բացի, ներկայացրեցինք նաև վիդեոտարբերակով՝ նախորդ տարվանից գործող «Փաստաչափ»-ին ավելացնելով նաև տեսանյութեր, այդ թվում՝ բացատրական նյութեր (էքսփլեյներներ), նոր #FipVoxPop ձևաչափը, որով փողոցային հարցումների միջոցով փորձեցինք ներկայացնել, թե ինչպիսի ազդեցություն են գործում տեղեկատվական հոսքերը մարդկանց կարծիքի վրա: «Բուն» TV-ի եթերում և համացանցում հասանելի է նաև FipՓոդքասթ-ը, որի ընթացքում լայնությամբ ու խորությամբ քննարկվում են շաբաթվա ընթացքում հրապարակված թեմաները:  

Ամփոփեցին Հակոբ Կարապետյանը և Սևադա Ղազարյանը